Okul Dışarıda Günü’nün 2018 yılından bu yana en büyük destekçilerinden biri olan proje sözcümüz Prof. Dr. Belma Tuğrul’un Okul Dışarıda Günü vesilesiyle kaleme aldığı yazıyı aşağıda okuyabilirsiniz.

Açık havada olmak ve oyun oynamak çocukların ‘iyi olma halleri’ üzerinde nasıl bir etkiye sahip? 

Açık havada oyun oynamak, elbette ki çocuğun sağlıklı büyüme ve gelişmesine olumlu yönde etki yaratmaktadır ancak şu bilinmelidir ki oyunun her hali çocuk için bir güvencedir. Önce mekandan bağımsız olarak oyunun gücü ile ilgili bir kaç şey söylemek isterim.

Çocuklar bu davete icabet ederler ve oyun aracılığıyla büyürler, gelişirler ve öğrenirler. Bu demektir ki oyun oynamak  çocuk için iyi olma halidir.  İyi olma halini, çocuğun  bedenen, zihnen, duygu dünyası ile esenlikte kalma hali olarak tanımlayabiliriz. Çocuklar içeride ya da dışarıda nerede oynarlarsa oynasınlar oyun her hali ile çocuğu daha sağlıklı hale getirecek güçtedir.  Ancak dışarıda oyun oynama fırsatı bulan çocuklar, doğanın  doğallığından ve  zenginliğinden de yararlanma şansı bulurlar. Özellikle  doğada açık havada oyun oynayan çocuklar, temiz havada aldıkları oksijen ve D vitamini sayesinde  bağışıklık sistemlerini güçlendirme şansı  bulurlar. Düşünülenin aksine açık havada oyun oynamak, çocukları hastalandıracak dezavantajlı bir durum değildir. Çocukların uygun kıyafetleri giymeleri durumunda her türlü hava koşulunda dışarıda oyun oynama fırsatı bulması  çok önemlidir. Bu durum, beyin gelişimi açısından da çocukları daha sağlıklı, daha dayanıklı hale  getirir. Oyun sadece eğlenceli değil aynı zamanda sağlıklı olmak için de bir çok şansı bünyesinde barındırmaktadır. Çocuklar oyunu sever ama beyin de oyunu sever. Şöyle ki; farklı  mekanlarda ve farklı türdeki oyunlar farklı hormonların salgılanmasına vesile olmaktadır. Dopamin, Seratonin, Endofrin, Adrenalin, ve Melatonin gibi hormonların oyunun etkisiyle ortaya çıktığını ve bunların çocukların gelişimini ve sağlığını olumlu yönde desteklediğini rahatlıkla söyleyebiliriz.

Açık havada zaman geçiren çocukların  daha kolay uykuya geçebildikleri ve daha derin uyuyabildiklerini biliyoruz.  Ayrıca, çocukların yemek alışkanlıklarının düzene girmesi daha iştahlı olmalarında da açık havada oynanan oyun zamanlarının  etkili olduğunu söyleyebiliriz.

Çocuklar açık havada oynadıklarında doğayı ve doğal kaynakları tanıma, onları koruma, sorumluluk alma ve doğayla bir bağ kurma, doğayı sevme gibi hassasiyetler  konusunda daha bilinçli ve duyarlı hale gelirler. Bahçedeki canlılar, renkler, hareketler, dokular, kokular, tatlar, sesler her şey çocukların ilgisini çeken, keşfedilmeyi bekleyen  doğal zenginliklerdir.  Doğada oynayan çocuklar, doğa ile doğrudan temasta olduklarından ilk elden, bizzat deneyimleyerek öğrenirler.

Doğadaki çeşitlilik hayranlık uyandırıcı düzeydedir, çocuklar dört duvar arasında kaldıklarında  bu zenginlikten mahrum kalırlar.  Çocuklar dışarıda oynarlarken, keşfedici zihinlerinin peşini bırakamazlar, bilim insanı merakı ile doğayı anlamaya çaba gösterirler. Keşfettikleri her yeni şey onları yeni öğrenmelere karşı motive eder. Böylece yaşam boyu öğrenme hevesinin temelleri atılmış olur. Dışarısı, çocuğun içini rahatlatır, onun zihnini aydınlatır.

Doğadaki bu keşif arayışları ve buluşlar, çocukların hayal dünyasını da tetikler. Çocuklar dışarının zenginliğinden beslenerek sözcük dağarcıklarını da arttırırlar. Hayal dünyası ve sözcük dağarcığı zenginleşmiş çocukların, çok doğal olarak,  kendilerini ifade etme  yolları da farklılaşır. Bu durum çocukların özgüvenlerini ve öz yeterlik  becerilerini de destekler.  Yani dışarıda oyun oynamak,  çocukları sadece bedensel gelişim becerileri açısından değil, gelişimin tüm alanlarında olumlu yönde avantajlı hale getirir. Ayrıca, dışarıda oynamak çocukların estetik algısını ve yaratıcılığını da besler. Öğrenme kaynaklarının bu kadar açık yani ulaşılabilir olması, çocukların kendilerinden kaynaklanmayan eşitsizliklere karşı da adil bir ortamdır.  Çünkü doğa her çocuğa eşit uzaklıktadır.  İş ki her çocuk doğaya eşit uzaklıkta kalabilsin.  Doğada herkese yer vardır.

Çocuklar açık havada oynadıklarında kapalı alanda olduğundan farklı uyarıcılara ve etkileşimlere maruz kalırlar. Çocuklar alışık olmadıkları uyarıcılarla karşılaştıklarında, onlara uyum sağlamak için stratejiler geliştirmeye yönelirler, problemlerle baş etmek için yeni ve farklı şeyler denemek durumunda kalırlar. Bütün bu deneyimler, çocuğun düşüncede esneklik, duygusal çeviklik ve tolerans gösterme  gibi çok önemli sosyal duygusal becerilerini geliştirmelerine neden olur.  Açık havada oynamak, çocuğun üstündeki yorgunluğu ve baskıları da hafifletebilmektedir.  Bu duygusal dinginlik hali, çocukların arkadaş ilişkilerine de yansımaktadır. Çocukların işbirliği içinde davranmaya, empati kurmaya,  farklı çözümler bulmaya, duygularını yönetmeye  ve olumlu düşünmeye karşı daha yatkın hale  geldiklerini söylemek doğru olacaktır.

Dışarıda oyun oynamak, kapalı oyun oynamaktan  daha fazla fiziksel olarak hareket etme olanağı tanımaktadır.  Bu daha fazla adım atmak, koşmak, zıplamak, sıçramak, dönmek, atmak, çekmek, denge, koordinasyon, bisiklet vb. gibi araç kullanmak  demektir ki tüm bu kaba motor hareketler çocukların gelişiminin sağlıklı yönde ilerlemesi için olmazsa olmazdır. Çocuklar dışarıda oyun oynama fırsatı bulduklarında enerjilerini yönetmek ve hareket etme gereksinimlerini karşılamak için daha bilinçli davranmayı da öğrenirler. Çocuklarda ve gençlerde hafif, orta ve ağır yoğunlukta düzenli olarak  fiziksel aktivite yapılması, metabolizma ve kalp damar sağlığı ( kan  basıncı, kolesterol, insülin seviyesi, bel çevresi) gibi göstergelerle doğrudan ilişkilidir. Çocukların ekran başında oturmaktan obezite ve göz sağlığı sorunlarıyla  yüz yüze kalmaması için günlük fiziksel aktivite gereksinimlerinin karşılanması için dışarıda oyun oynama fırsatı bulmak bir zorunluluk olarak ciddiye alınmalıdır. Dışarıda oyun oynamanın sadece fiziksel olarak değil aynı zamanda çocukların akademik performanslarına,  depresyon belirtilerinin azalmasına ve gelişmiş sosyal becerilere olumlu yönde yansıdığına da  dikkat çekmek gerekir.

Çocuklar dışarıda oynadıklarında dikkatlerini çeken çok şey olacaktır.  Bunlara ilgi göstermek, onlarla yakından temas kurarak incelemek, ellerini kullanmak, onlar hakkında konuşmak, sorular sormak, çocukların o şeye odaklanmasını onunla daha uzun süre  zaman geçirebilmesine neden olmaktadır. Çocuklar açık havada oynadıklarında daha fazla ve farklı türde olasılıkla karşı karşıya kaldıklarından, çocukların tasarlama, üretme becerileri de gelişmektedir. Doğa tüketime  değil , tam tersi çocukları aktif, üreten, yeni ve yaratıcı fikirlerle davet eder. Doğada oyunun ilham kaynağı çok zengindir.  Her şey her şeye dönüşebilir, çocukların düş gücünde. Çocukların  büyük bir çoğunluğu açık havada oyun oynamaya çıktığında sıkılmak ya da yapacak bir şey  bulamamak gibi bir memnuniyetsizliği dile getirmezler.  Çünkü dışarısı, çocuğun ilgisini çeken uyarıcılarla donatılmış olup, çocuğun keşfini beklemektedir.  Dışarıda oyun oynama, çocukların gözlem yapma, karar verme, ipuçlarından yararlanarak akıl yürütme, anlama  ve anlam verme gibi zihinsel işlemlerin gelişmesine çok doğal bir fırsat vermektedir.

Tam da bu noktada, dışarıdaki risklerden  bahsetmek de gerekir. Evet, dışarısı, çocuklar için çeşitli riskleri taşımaktadır ancak, çocukların can güvenliğini tehlikeye sokmayacak risklerle yüzleşmesi ve bunlarla baş edebilecek olgunluğa gelmesi de sağlanmalıdır.  Koruyucu ebeveynlerin çocukları için tüm risklerden arındırılmış bir çevre kontrolü oluşturma çabasının çocuklara zararı büyüktür.  Böylesi korunmuş ortamlarda büyümek durumunda kalan çocukların kendi kendini idare etmesinde çok önemli olan dayanıklılık, duygularını farkında olma, öz güven ve öz yeterlik gibi sosyal duygusal becerilerin  gelişmesi çok zordur.

Çocukların kendini koruyabilmesi için çevreyi tanıması ve ona göre neyi nasıl yapabileceğini öğrenmesi mutlaka gerekmektedir. Çocuklar  kapalı alanlarda oynarken de riskler vardır, dışarıda oyun oynarken daha fazla ve daha ağır kazalar olabileceğine ait, kanıtlanmış  veriler yoktur.  Riskler her yerdedir, çocukların bu risklerle karşılaşıp kendilerini onlara göre yönetmesi çok önemlidir.  Bu nedenle dışarıda oyun oynamayı çocuğun olası risklerle baş etmeyi öğrenmesi için bir fırsat olarak görmek  gerekir.  Çocuğu dikkatle gözlemlemek,  ulaşılabilecek yakınlıkta olmak  ve çocuğu kendini koruyacak becerileri geliştirme konusunda ustalaştırmalarına eşlik etmek yeterli olacaktır.